Sam naziv Aušvic je simbol genocida i ratnog užasa. U današnjem tekstu ćemo se pozabaviti nastankom ovog najvećeg nacističkog logorskog kompleksa, kao i razlozima zašto je ovaj logor smrti osnovan baš na jugu Poljske, a dotaći ćemo se i života unutar bodljikave žice.
Aušvic I
Aušvic I. su osnovali nacisti 1940. godine, i to samo deset meseci nakon početka Drugog svetskog rata. Aušvic se sastojao od više logora koji su se gradili tookom ratnih godina. Površina tog kompleksa je u celini pokrivala nekih 40-ak kilometara.
Prvi od tih logora je osnovan u predgrađu poljskog grada Osvjenćima. Izgrađen je zbog velikog broja uhapšenih Poljaka čiji je broj premašio kapacitete poljskih zatvora.
U tom su logoru prvo završavali pripadnici pokreta otpora, ali i intelektualci koji su predstavljali pretnju nacističkom režimu. Ova se kategorija zarobljenika kategorizovala kao politička.
S vremenom su u logor počele pristizati i druge kategorije zarobljenika. Često su to bili nasumično odabrani ljudi koji su pokupljeni u racijama na ulicama, u javnim zgradama ili čak u svojim domovima. Oni bi po dolasku u logor bili odmah streljani, najčešće kao razlog zbog učestvovanja u pokretu otpora.
Kako o njihovom dolasku i likvidacijama nema sačuvanih podataka, broj žrtava je u ovom logoru, kao i u većini drugih, bio znatno veći od onoga koji se može izralunati prema zabeleženim podacima.
Neki su zarobljenici u logor slani s naznakom da njihov povratak nije poželjan zbog čega su nakon pristizanja u logor i provere ličnih podataka bili, takođe, automatski likvidirani. Bilo je tu i pravih kriminalaca.
Naravno s vremenom su pristizali svi “nepoželjni elementi” nacističkog režima, koji je želeo da očisti svijet od ljudskog “otpada” pre nego što uspostavi svetsku dominaciju. Tako su u ovim logorima završavali stari i nemoćni, bolesni i, mentalno bolesni, homoseksualci i prostitutke, Romi i drugi.
Prva gomila Poljaka je u Aušvic stigla 14. juna 1940. Vrlo brzo će ovaj logor prerasti u mesto za istrebljenje ili kako su to fino nacisti upakovali u program koji je dobio naziv “konačno rešenje jevrejskog pitanja”.
Njegov prvi zapovednik bio je Rudolf Hos koji se, sa svojom porodicom, sasvim udobno smestio u blizini logora u jednoj tamošnjoj vili.
Što je presudilo u izboru lokacije?
Postavlja se pitanje zašto je baš na ovom području sagrađen najveći nacistički logor? Smatra se da je osnovni razlog bio taj što je ovde bilo veliko železničko čvorište koje je omogućilo da se zarobljenici transportuju u logor.
Upravo je Hos donosio odluke i o daljem proširenju Aušvica. On je bio i inicijator otvaranja krematorijuma u logoru. Malo je poznato da su se ovde od 1943. godine spaljivali i živi ljudi.
Taj drugi logor čiju je gradnju inicirao Hos (kao i uostalom gradnju ostalih logorskih “satelita”) je logor Birkenau, poznat i kao Aušvic II, a koji je bio znatno veći od prvog. Gradnja ovog logora je počela već 1941. godine.
Sagrađen je na mestu sela Brzezinka, tri kilometra udaljenom od prvog Aušvica. Seosko je stanovništvo zbog gradnje logora jednostavno izbačeno iz kuća koje su iskorišćene za potrebe logora, ako su bile odgovarajuće, a ako ne onda su samo srušene.
Upravo je ovaj novi logor bio mesto na kojem je pogubljeno najviše zatvorenika i ujedno je to bio najstrašniji segment ovog kompleksa.
Pojava podlogora
Otprilike do početka 1942. u Aušvicu su najvećim delom boravili Poljaci, no tada se situacija drastično promenila i primat uzimaju Jevreji, i tako će ostati do oslobođenja logora. Između 1942. i 1944. osnovano je vise od 40 podlogora, uglavnom na mestima važnim za industrijsku proizvodnju.
Najveći od tih podlogora se zvao Buna, poznat i kao Aušvic III., koji je otvoren tokom 1942. godine. On se nalazio u krugu fabrike sintetičkog kaučuka i goriva, te je bio udaljen od Aušvica nekih 6 kilometara.
Ovi logori su bili izolovani od spoljašnjeg sveta i ograđeni bodljikavom žicom. Čuvari su patrolirali logorima, ali i okolnim terenom, onim izvan žice, gde su se nalazile službe koje su bile tehnička podrška logoru, kancelarije i drugo.
Tranzitni logori
Sredinom 1944. u okviru koncentracijskih logora Aušvic-Birkenau javljaju se i tranzitni logori, u koijma su zatvorenici čekali odluku o svojoj sudbini hoće li biti smešteni u neki od ovih logora u kompleksu ili će biti smaknuti.
Jevreji su dolazili iz različitih zemalja ne samo iz onih istočnoevropskih već i onih zapadnih poput Francuske, Holandije, Belgije i drugih jer su ovi logori bili manje-više smešteni na istoku Evrope. Najveću smrtnost u ovom logoru, imali su Jevreji pristigli iz Grčke i Italije, koji su navikli na toplu klimu te su brzo umirali.
U osnovi najgori tretman u logorima su imali Jevreji jer su u nacističkim očima njihovi životi imali najmanju vrednost. Tako dok su, na primer, ostali zatvorenici imali pravo da pišu pisma ili da primaju pakete, Jevrejima je to pravo bilo uskraćeno.
Dolazak u logor i hijerarhija
Zatvorenici su dolazili u vagonima za stoku, ali ništa ih nije moglo pripremiti na ono što ih je ovde čekalo. Po dolasku se išlo na lekarski pregled te se radila selekcija ko će u logor, a ko pod zemlju ili pre u krematorijum. Oni sposobni za rad dobijali su svoje mesto u logoru dok su ostali usmereni u plinske komore.
Među onima koji su završavali u plinskim komorama nisu bili samo stari, bolesni i nemoćni već i deca i trudnice. Kada bi osoba prošla lekarsko testiranje doboijali bi odeću i odgovarajući znak, koji je pokazivao u koju kategoriju odlaze.
To je mogao biti crveni znak koji je ukazivao da je reč o političkom zatvoreniku, ili zeleni koji je bio rezervisan za kriminalce, crni pak za prostitutke i Rome dok su homoseksualci nosili reze. Jevreji su nosili pak svoju oznaku u vidu Davidove zvezde.
U logoru se na osnovu toga stvarala hijerarhija, pri čemu je važnu ulogu imala i nacionalnost logoraša pa su na čelu te hijerarhije bili nemački zatvorenici, a onda svi ostali.
Jevreji su uvek u logorima bili na dnu lestvice. U osnovi bilo je tu i maltretiranja među samim zatvorenicima pri čemu se dobro znalo ko je gde u hijerarhiji zatvorenika.
Od jutra do mraka
Oni koji nisu bili odmah ubijeni, umirali su polako kao robovi. Dan u logoru je počinjao u ranim jutarnjim časovima za muškarce nešto pre pet sati ujutro, a za žene, kažu, i ranije. Zarobljenike je budio gong.
Nakon dizanja se obavljala jutarnja higijena, a ako su nadzornici imali utisak da to sve predugo traje, a to su uvek mislili, onda je sledilo batinanje. Sanitarni uslovi su bili grozni i podsećali su donekle na rimske latrine jer logoraši nisu imali nikakve privatnosti.
Sledio je doručak, ako se to može zvati doručkom bila je to neka vrsta kafe koja se delila u minimalnim količinama.
Nakon doručka bi se oglasio drugi gong koji je značio da je vreme za prozivku i postrojavanje. Prozivka je mogla i potrajati, posebno ako bi se ispostavilo da neko od zarobljenika nedostaje.
Ručak se sastojao od neke neidentifikovane supe i jelo bi se oko podneva. Za večeru se delio hleb koji je često bio buđav i nejestiv.
Nakon što bi robovski rad završio pojedini zatvorenici bi bili kažnjeni iz raznih razloga, recimo ako su u poslu nešto pogrešili ili su se jednostavno nekom zamerili. Nakon toga sledila je nova prozivka koja je mogla potrajati beskonačno dugo.
Gong bi označio kraj dan i smiraj, ali kako je Josef Mengele preferirao noć, eksperimenti bi tek počinjali. Sve je to potrajalo do trenutka oslobađanja logora od strane Sovjetskog Saveza.
Bio je to kraj fabrike smrti u kojoj je svoje živote završio nepoznat broj ljudi. Rudolf Hos je tvrdio da je u njemu pogubljeno 3 miliona ljudi, zašto mu ne bi verovali.
O mnogima nisu sačuvani nikakvi podaci jer su odmah po dolasku likvidirani, brojni su podaci uništeni, a oni koji su “preživeli” se danas trude da celo to iskustvo podele sa svetom da se ne bi zaboravilo.
(Izvor: Stil)