Najveću i najznačajniju pravoslavnu crkvu Turci su 1453. godine pretvorili u džamiju. Izgradio ju je car Justinijan I u Carigradu i jasno je da je u pitanju Aja Sofija.
Preživela je zemljotrese i požare, ali ne i sultana Mehmeda II. Skoro ceo milenijum njome su se dičili hrišćani, a onda je postala simbol islama.
Početkom 6. veka Carigrad je bio središte Vizantijskog carstva, ali se suočavao sa unutrašnjim nemirima. Godine 532, tokom vladavine cara Justinijana I, izbila je pobuna Nika, jedan od najznačajnijih ustanaka u istoriji Carstva.
Pobuna je dovela do velikih razaranja, uključujući uništenje tadašnje crkve Aja Sofije.
Nakon gušenja pobune, Justinijan je odlučio da izgradi novu, još veličanstveniju, koja bi simbolizovala obnovu i moć Carstva. Ta crkva postaće kasnije najpoznatija džamija na svetu.
Za realizaciju ovog ambicioznog projekta, Justinijan je angažovao dvojicu istaknutih naučnika i arhitekata: Antemija iz Trala i Izidora iz Mileta.
Obojica su bili poznati po svojim matematičkim i inženjerskim veštinama, što je bilo ključno za dizajn i izgradnju tako složene građevine.
Njihov zadatak bio je da stvore neviđenu strukturu koja bi kombinovala funkcionalnost i estetiku.
Brza izgradnja i inovativan dizajn
Uprkos veličini i složenosti projekta, izgradnja nove Aja Sofije, koja se nalazi u današnjem Istanbulu u Turskoj, trajala je izuzetno kratko – samo pet godina i deset meseci – od 532. do 537. godine.
Ova brzina gradnje bila je neverovatna za to doba i svedoči o izvanrednoj organizaciji i posvećenosti svih uključenih.
Jedan od najimpresivnijih elemenata Aja Sofije jeste njena centralna kupola, prečnika oko 32 metra i visine približno 55 metara.
Kupola se oslanja na četiri masivna stuba preko pandantifa, što omogućava prelaz sa kvadratne osnove na kružnu kupolu – inovacija koja se smatra prekretnicom u istoriji arhitekture.
Materijali i ukrasi
Za izgradnju su korišćeni najkvalitetniji materijali iz raznih delova Carstva. Unutrašnjost je ukrašena raznobojnim mermerom, uključujući zeleni i beli mermer, kao i purpurni porfir.
Zidovi i svodovi bili su prekriveni zlatnim mozaicima, koji su reflektovali svetlost i stvarali utisak nebeskog sjaja unutar crkve.
Prema istoričaru Prokopiju, car Justinijan je, zadivljen lepotom dovršene crkve, uzviknuo: „Solomone, nadmašio sam te!“
Ova izjava odražava carev ponos i uverenje da je stvorio građevinu koja nadmašuje čak i legendarni Solomonov hram.
Preživela požare, zemljotrese i političke promene
Aja Sofija je vekovima služila kao glavna crkva Vizantijskog carstva i sedište carigradskog patrijarha. Njena jedinstvena arhitektura poslužila je kao inspiracija za mnoge kasnije crkve i džamije širom sveta.
Ipak, tokom srednjeg veka pretrpela je ozbiljna oštećenja tri puta: prvi put 856. godine tokom velikog požara u gradu, zatim zbog zemljotresa 989. godine, a zatim i nakon još jednog požara 1346. godine, posle čega je ponovo obnovljena.
Godine 1453. Osmanlije su osvojile Carigrad, ali crkva nije bila oštećena.
Sultan Mehmed II odmah ju je pretvorio u džamiju, dok su hrišćanski relikvijari prodati ili pretopljeni zbog vrednih metala.
Promene kroz vekove
Od svog završetka u 6. veku pa do danas, Aja Sofija je doživela brojne promene.
Od svog završetka u 6. veku do danas, Aja Sofija je prošla kroz brojne promene. Nakon Četvrtog krstaškog rata 1204. godine, bila je opljačkana i pretvorena u katoličku katedralu, ali su je Vizantinci ponovo preuzeli 1261.
Osmanlije su je nakon osvajanja Carigrada 1453. godine pretvorile u centralnu džamiju grada, pri čemu su hrišćanski mozaici ili uklonjeni ili prekriveni malterom, dok su dodati minareti i drugi islamski elementi.
Tokom 20. veka, pod vođstvom Mustafe Kemala Ataturka, Aja Sofija je postala muzej i simbol turske sekularizacije, da bi 2020. godine ponovo bila proglašena džamijom.
(Žena)