Kada se spomenu pomorske nesreće sa velikim brojem stradalih, prva katastrofa koja svima prolazi kroz um jeste potonuće broda „Titanik“.
Međutim, prema broju stradalih i načinu na koji je došlo do tragedije, brod Rigel, koji je potopila saveznička avijacija, prevazilazi razmere i najpoznatiju pomorsku nesreću. Naime u bombardovanju nemačkog broda koji je prevozio ratne zarobljenike, među stradalima bilo je preko 2.000 Sovjeta i Srba, ali i ostalih nacija sa tla Kraljevine Jugoslavije.
Nakon okupacije Kraljevine Jugoslavije, veliki broj stanovnika naše zemlje je tokom 1942. i 1943. godine deportovan u nacističke logore na tlu Norveške. Prema nekim informacijama, oni su smeštani u 13 logora, a broj zarobljenih je išao oko 4.268 zatvorenika.
Kada se radi o broju Srba u radnim logorima na tlu Norvšeke, a a prema izveštaju načelnika Službe bezbednosti i bezbednosti policije od 14. jula 1942. godine, do tada je u tri grupe upućene u Norvešku bilo 2840 srpskih i 1300 zarobljenika sa tla Hrvatske. Većina zatvorenika je premešteno iz postojiećih logora na tlu Jugoslavije. U Norveškoj su obavljali teške fizičke poslove pri „radnim logorima“.
Prema neikim informacijama, broj Sovjeta i Jugoslovena na brodu Rigel, iznosio je preko 2.100 zarobljenika.
Brod Rigel
MS Rigel je bio norveški brod izgrađen u Kopenhagenu u Danskoj, 1924. Pre Drugog svetskog rata bio je u vlasništu kompanije Bergen Steamship. Samo ime broda predstavljalo je najsjajniju zvezdu savežđa Orion, a koja se ujedno nalazi na šestom mestu najsjajnijih zvezda na nebu.
German prisoner-of-war transport ship Rigel, carrying 2254 Allied PoWs, has been crippled by British planes in the icy waters off Norway, killing 1000s of Soviets, Poles & Serbians. pic.twitter.com/LTc72VNRVl
— Second World War tweets from 1945 (@RealTimeWWII) November 29, 2022
Međutim, na tlu, odnonso, na moru, bio je prvo plutajuća tamnica, pa bolnica i onda na kraju, većno počivalište više od 2.500 duša. No, krenimo od početka.
Sa početkom rata u Evropi i jačanja nacizma, Nemci su nakon ulaska u Norvešku 1940. godine rekvirirale brodove za prevoz savezničkih ratnih zarobljenika. Sve do bombardovanja broda 1944. godine od strane britanske avijacije on je plovio pod Nemačkom zastavom.
Prikupljanje zarobljenika duž obale Norveške
Bio je 21. novembar 1944. godine kada je brod pod komandom nemačkog kapetana Hajnriha Roda isplovio iz Bjerkvika. Prema podacima u njemu je u tom trenutku bio 951 zarobljenik i 114 stražara. Na sledećoj stanici, u Narviku je ukrcano još 349 ratnih zarobljenika, 95 nemačkih dezertera kao i 8 norveških zatvorenika koje je uhapsila nemačka policija.
British pilots mistook deck of MS Rigel, crammed with prisoners, for a German troopship, & divebombed it. Rigel’s captain has run the ship aground on Norwegian island of Rosøya, saving the last 267 survivors from freezing death in the water. pic.twitter.com/lx63c6vMFz
— Second World War tweets from 1945 (@RealTimeWWII) November 29, 2022
Na sledećem stajanju u Tomernesetu, na brod je ukrcano još 948 ratnih zarobljenika koji su smešteni u skladišni deo. Sledeća stanica bio je Bodo.
Kada je isplovio iz luke Bodo, na brodu je prema evidecniji kapetana Roda bilo 2838 osoba – 2248 sovjetskih, poljskih i srpskih ratnih zarobljenika, 95 nemačkih dezertera i 8 norveških zarobljenika. Pored njih na brodu se nalazilo još 455 nemačkih vojnika i obična posada broda od 29 plus tri obalna pilota. Jedan od pilota i jedna žena član posade bili su Norvežani.
Patrola ih otkrila
Patrolni avioni sa nosača aviona Kraljevske mornarice HMS Implacable otkrili su mali konvoj brodova sa nemačkim zastavnicima, koji je plovio ka jugu duž norveške obale južno od luke Sandnessjøen u okrug Helgeland, odmah ispod arktičkog kruga u okrugu Nordland. Najveći od njih bio je MS Rigel.
Ubrzo je usledila tragedija koja i danas stvara knedlu u grlu. A za sve je kriv ljudski faktor. Naime, izviđači su na brodu primetili veliki broj ljudi, što im je u tom trenutku delovalo kao da se radi o vojnicima Vermahta, a ne ratnim zarobljenicima.
Napad se dogodio između ostrva Rosoja i Tjota južno od luke Sandesjoen u okrugu Nordland.
Na Rigelovoj palubi je bilo mnogo ljudi, pa je patrola prijavila da je ona najverovatnije transporter trupa. Taj izveštaj je podstakao napad lovaca i ronilačkih bombardera sa HMS Implacable koji je katastrofalno oštetio Rigel.
Videvši šta je razorno bombardovanje uradilo, kapetan Hajnrih Rod sa Rigela shvatio je da je brod osuđen na propast i nasukao se na ostrvo Rosoja, što je taktika koja je spasila živote 267 ljudi. Ipak, ukupno 2571 osoba poginula je kada je Rigel potonuo, što ga čini trećim najsmrtonosnijim brodom koji je potonuo ikada.
Broj tragično nastradalih Srba, odnosno, Jugoslovena nije tačno poznat.
Ostaci naknadno sahranjeni
Olupina je ostala napola potopljena do 1969. godine, kada su ostaci mrtvih sahranjeni na Međunarodnom ratnom groblju Tjotta na ostrvu Tjotta. Groblje je osvećeno 1970. godine, u znak sećanja na poginule na Rigelu.. Svi grobovi su anonimni, ali je na tom mestu postavljen spomen-kamen u vidu krsta.
Rigelska katastrofa, nažalost ostaje zaboravljena tragedija u analima pomorskih nesreća. Ističu se i drugi poznatiji, među kojima je i Titanik koji je potonuo 1912.
U poređenju sa Titanikom, Rigel je bio mali brod. Bio je manje od polovine duži i manje od desetine teži od Titanika. Ipak, u vreme potonuća, Rigel je nosio više ljudi — 2.638 u poređenju sa 2.224 na Titaniku — kada je potonuo.
(Izvor: Blic)